Wie al bekend is met de Friese Elfsteden en van fietsen houdt, kan zich nu opmaken voor de Friese Elfdorpenroute. Deze 170 kilometer lange fietsroute slingert door het Friese landschap vol met water en met gezellige dorpen met een historisch karakter. De dorpen hebben allemaal hun eigen charme en een rijk verleden, waar we tijdens deze fietstocht met veel plezier in duiken. Door de hartelijke Friezen die ons mooie verhalen vertellen, of gewoon zomaar een praatje komen maken, voelt de vakantie hier als een warm bad. Zo komen we er langzaamaan achter dat Friesland naast de beroemde Elfsteden nog zoveel méér te bieden heeft.
De exacte route via knooppunten en de gpx vind je onderaan dit artikel.
1. Balk
Het avontuur begint in het dorp Balk, waar we aan de vooravond van de fietstocht overnachten bij Engelien in ’t Bûterhûs (het boterhuis). Toepasselijk, want het dorp werd in de 18e eeuw rijk door de handel in boter. Tijdens een audiotour door het dorp komen we daar meer over te weten. Balk is een dorp dat ontstond bij de Balkbrug over de rivier de Luts. Via de rivier werd veel handel gedreven en zo werd de boter verscheept naar andere delen van Nederland en zelfs naar Engeland. De boeren en de handelaren verdienden er goud geld aan, en dat is terug te zien aan de prachtige gevels en gevelstenen hier in het dorp.
We overnachten in ’t Bûterhûs in de opkamer, een zonnige kamer met een balkon en uitzicht op de tuin. ’s Avonds leggen we een goede bodem voor de fietstocht in het sfeervolle restaurant Teernstra en de volgende ochtend is het alweer feest: Engelien brengt ons een picknickmand met o.a. verse broodjes, kaas, sapjes en natuurlijk boter! Wat een verwennerij. Die 170 kilometer fietsen kunnen we zo wel aan!
2. Woudsend
Langs het Slotermeer fietsen we via de Elfdorpenroute naar Woudsend. Dit kleine maar gezellige dorp heeft twee molens die belangrijk zijn (geweest): De graanmolen en de houtzaagmolen. In de 300 jaar oude houtzaagmolen De Jager werden boomstammen verzaagd tot planken, waarmee talloze schepen zijn gemaakt. Die werden vooral verkocht aan de Amsterdammers, die ermee de Oostzee op voeren. Ook Korenmolen ’t Lam kun je nog altijd bezoeken. Er wordt nog regelmatig graan, gort en mosterdzaad gemalen.
Bij Café Restaurant de Watersport drinken we een kopje koffie en we nemen er een heerlijke monchoutaart met kersen bij. Vanaf het terras kijken we uit op de brug, die open gaat om de ene na de andere sloep erdoor te laten. De strakblauwe lucht en de warme zon maken dit een perfecte dag om van het Friese water te genieten.
Daarna is het tijd voor de Elfstegentocht door de diverse stegen in het dorp, die allemaal een eigen verhaal hebben. Zo zijn er stegen met de namen Seilmakersteech en Blokmakkersteech. Ze herinneren aan de tijd waarin Woudsend succesvol was in de scheepsbouw. Vandaag de dag zie je dat nog steeds terug aan de vele scheepswerven die in het dorp te vinden zijn.
Na een korte wandeling vervolgen we onze fietstocht naar het volgende dorp van de Elfdorpenroute: Heeg. Bij Ypma’s Bakkerij halen we heerlijk Fries suikerbrood op en dan gaan we op verkenning door het dorp.
3. Heeg
Het dorp Heeg had vroeger palingvissen als specialiteit. Ook dit dorp dreef handel met Londen en ze hadden er zelfs privileges. Omdat de bemanning van de palingaak geholpen had om de grote brand in Londen te bestrijden, kregen zij van de koning een gratis aanlegsteiger aan de Theems. Dat was natuurlijk ontzettend gunstig voor de zaken! In het interactieve bezoekerscentrum van het VVV kom je er alles over te weten.
Vandaag de dag weten veel watersportliefhebbers Heeg te vinden. Ieder jaar in juni vindt hier de Slach om Heech plaats, waarbij allerlei mensen met grote en kleine skûtsjes het opnemen tegen elkaar in de strijd om de beker.
Het begint al laat te worden, dus we gaan naar de zonnige achtertuin van Eetcafé De Boeier, waar we genieten van een salade met burrata en een pizza. Daarna fietsen we naar de Oudegaaster Brekken, waar we op Watersportcamping De Bearshoeke in een trekkerstent aan het water slapen. Je kunt het natuurgebied vanaf het water ontdekken en dat gaan we morgen dan ook doen! We sluiten de dag af met een drankje en uitzicht op de ondergaande zon.
4. Oudega
Uitgerust worden we wakker, wat is het lekker stil hier in de natuur! Het begint al warm te worden en het water lokt. We fietsen langs de dorpswinkel voor een ontbijtje en daarna naar Watersportbedrijf De Werff om een elektrische sloep te huren en de Oudegaaster Brekken op te gaan. Zo vroeg zijn we bijna de enigen op het water, dat zachtjes tegen onze boot aan klotst.
We varen langs het strandje van de camping, waar meer mensen bezig zijn om hun boot op te tuigen. Van daaruit maken we een rondje van zo’n 2,5 uur. Onderweg zien we veel jonge vogels én leggen we aan bij het kerkje van Sandfirden. Het dorp met maar 30 inwoners ligt op een terp en is bijna volledig omringd door water.
Tussen de rietkragen door varen we verder. Koeien drinken uit het water en bekijken ons nieuwsgierig wanneer we langskomen. Overal horen we gepiep en als we beter kijken, zitten er jonge eendjes, meerkoeten en futen tussen het riet verstopt.
In het dorp lunchen we aan het water: Italiaanse tomatensoep en broodjes bij Pizzeria Tre Paesi, alvorens we weer op de fiets stappen richting Makkum. Onderweg komen we langs Greonterp. Daar staat het huis van Gerard Reve, een schrijver die bekend is van boeken zoals ‘De Avonden’ en ‘Op weg naar het einde’.
5. Makkum
We fietsen door het leuke centrum van Makkum, dat nog aan de Zuiderzee lag voordat de Afsluitdijk werd gebouwd. Tijdens de Gouden Eeuw was het een belangrijke handelsplaats en werd het dorp welvarend door de verkoop van metselkalk uit de schelpkalkbranderijen, want daar maakten ze in Amsterdam huizen van.
Vlakbij de haven is het atelier van Marco Käller. Hij heeft zich laten inspireren door de natuur en door de zeevaart en maakt kunstwerken van ‘cortenstaal’, een staalsoort dat roest, maar niet doorroest. Behalve in het atelier staan ook langs het fietspad een aantal kunstwerken: verrekijkers waardoor je het Makkum van vroeger kunt zien.
We maken een klein ommetje naar het strand van Makkum en we worden verrast! Gezellige strandpaviljoens, waar hippe hapjes en drankjes worden geserveerd, omringen het hagelwitte strand dat vol ligt met badgasten. Ook op het water wordt volop genoten met kano’s en kites. De nabijgelegen camping is dit weekend vol, en terecht.
Dan is het tijd om verder te fietsen op de Elfdorpenroute. We volgen de dijk langs het IJsselmeer, richting het Zuiden. Schapen eten van het wuivende gras en in de sloot leren jonge meerkoeten om visjes te vangen. Zolang er niet teveel verkeer op de weg is, is dit een plek om helemaal rustig van te worden.
Hindeloopen
We pauzeren in Hindeloopen, één van de Friese Elfsteden waar we vorig jaar doorheen fietsten tijdens de Friese Zuiderzeeroute. We dineren er dit keer bij De Drie Harinkjes, in een loft met uitzicht op het IJsselmeer. We hebben trek gekregen van al dat fietsen, dus we bestellen een drie-gangen maaltijd van salade met burrata en pijnboompitten, een vegetarische burger en chocolademousse toe.
De weg buigt af, landinwaarts richting Koudum. Terwijl het zachte licht van de ondergaande zon over het land strijkt, inspecteert een boer zijn omgeploegde veld. Boven zijn hoof laten de tureluurs van zich horen. Wat een verstilling, dit is absoluut de mooiste tijd van de dag om nog op de fiets te zitten.
Maar we zijn ook moe na zo’n lange fietsdag. Gelukkig wacht in Koudum een heerlijk bed op ons in B&B Perruque, een prachtig gerenoveerd gebouw dat vroeger dienst deed als politiebureau. We krijgen de Aspirantenkamer (niet de cel!) en de volgende ochtend worden we in de watten gelegd met een uitgebreid ontbijt met broodjes, vers fruit en pannenkoeken.
6. Koudum
Om Koudum te ontdekken doen we de Escapeloop. Het is een soort kruising tussen een escape room en een stadswandeling, waarbij je allerlei raadsels moet oplossen om de oplossing te vinden. De envelop kun je ophalen bij ’t Kofjehûske. Door te puzzelen komen we van alles te weten over Koudum, de Hoofdstraat en de twee kerken die in het dorp staan.
Iris van B&B Perruque zwaait ons uit, maar werpt eerst nog even een blik op de route: “Ah jullie komen langs de Fûgelhoeke” zegt ze “dat is mijn favoriete stukje.” Even later ontdekken we waarom, want dit natuurgebied wordt niet voor niets zo genoemd. We horen rietzangers tsjirpen en de Koekoek zingt een lied. De geur van vlierbloesem vult de lucht. We horen de kikkers waar een reiger driftig naar op zoek is en zodra een roofvogel overvliegt, springt een haas snel in de greppel. Alleen zijn oren steken er nog bovenuit.
Een Duitse hardloper is woordjes aan het oefenen en vraagt mij hoe je ‘enjoy’ in het Nederlands zegt. Even later komt ze weer langs rennen. Ze weet het nog en zegt: “Geniet!”. Het is absoluut één van de belangrijkste woorden die je moet kennen als je in Zuidwest Friesland bent, want dat doen we hier iedere dag!
7. Oudemirdum en het Oudemirdumerklif
We fietsen weer een stukje langs het IJsselmeer, en daar is een bijzondere creatie van de natuur te bewonderen. Tijdens de IJstijd heeft kruiend ijs ervoor gezorgd dat het land opgeduwd werd, en daardoor zijn drie kliffen ontstaan. Het Oudemirdumer Klif is daar één van: Je staat er zomaar vanaf zes meter boven zeeniveau uit te kijken over het IJsselmeer. Er staan bankjes en we hebben geluk want we zijn de enigen, behalve wat koeien die nieuwsgierig komen kijken. Voor de zoveelste keer vragen we ons af of we niet gewoon op deze plek kunnen blijven.
In Oudemirdum heeft Bakkerij Twijnstara, die ook heerlijk gebak verkoopt, een mooi lunchpakket voor ons gemaakt. Met koffie en een sapje erbij genieten we van het gezellige terras, waar ook veel andere fietsers neerstrijken. Daarna zijn we klaar voor Bezoekerscentrum Mar en Klif in dezelfde straat, waar we in de (ontstaans)geschiedenis duiken van het landschap. We leren dat de keilemen kliffen een glooiing in het landschap waren, ontstaan in de voorlaatste IJstijd. Het leem kalfde vervolgens loodrecht af door de golven van de Zuiderzee (het huidige IJsselmeer).
Dwars door een sprookjesbos genaamd Bremer Wildernis en het Lyklemabos fietsen we naar Sloten. Halverwege de tocht komen we nog door Balk, waar we twee dagen geleden de fietsroute begonnen. We zijn nu halverwege de Elfdorpenroute.
Sloten
Sloten is één van de Elfsteden, geen dorp, maar konden we om vele redenen niet links laten liggen. Sloten is één van de mooiste steden van Friesland en we laten ons rondleiden door Stadsomroeper Wiebrand van der Land, die op ons wacht in historische kledij. Hij draait zijn ratelaar en zijn stem schalt over de grachten: “Boeren, Burgers en Buitenlui!” om aandacht te vragen voor een belangrijke mededeling. Vervolgens vertelt hij ons allerlei spannende verhalen over de stad.
Niet veel later hang ik in het schavot. “Mijn voorganger nam altijd een slot mee” vertelt Wiebrand “en liet één van de bezoekers hier behoorlijk lang hangen”. Gelukkig kom ik er dit keer genadig vanaf! Maar wie er níet genadig vanaf kwam, dat was Pier Lupkes. De Spanjaarden wilden namelijk Sloten veroveren, want het lag op een tactische plek. Sloten was een ommuurde stad, goed te verdedigen en met vier ingangen: Twee waterpoorten en twee landpoorten. Pier heulde met de vijand en bedacht een list: Een soort Schip van Troje. Hij bood aan om Spaanse soldaten de stad binnen te smokkelen op een boot vol met biervaten. Dat lukte bijna, ware het niet dat de Spanjaarden het bier ontdekten en vervolgens betrapt werden! Het hoofd van Pier Lupkes rolde en werd op een staak bovenop de brug gezet, als afschrikwekkend voorbeeld.
Dit alles wordt nagespeeld tijdens het festival Historisch Sloten, dat eens in de drie jaar plaatsvindt. De eerstvolgende editie is in 2025. Wat je wél dit jaar kunt zien is het kanon, dat elke vrijdag tijdens de zomervakantie wordt afgevuurd door de Schutterij.
8. Lemmer
Na deze en meer ontzagwekkende verhalen fietsen we langs het IJsselmeer verder naar Lemmer. Vlak voor Lemmer passeren we het Woudagemaal, het grootste nog functionerend stoomgemaal, en een groot drukbezocht zandstrand. Aan het IJsselmeer ligt het strand vol met mensen en dat is natuurlijk wel te begrijpen op een warme dag zoals deze! Ook in het hart van Lemmer is het gezellig druk en varen de bootjes af- en aan.
We dineren aan de haven bij Bistro Âld Lemmer & British Pub met een Thaise curry en passievrucht-ijs. Een straatmuzikant geeft een bewonderenswaardig optreden, er komen liedjes voorbij zoals Solitary Man en Scarborough Fair.
De laatste 8 fietskilometers van vandaag gaan door de weilanden naar Bantega. We zullen slapen op Minicamping de Bolderik, een ruime, zonnige camping, die wordt omringd door hoge bomen met tussendoor breed zicht op het omringende land. Allerlei vogels vinden hier ook een plekje, in een van de aangrenzende weilanden liggen de koeien vredig te herkauwen en kinderen spelen op de trampoline. Na een hartelijk welkom betrekken we onze ruime blokhut, die is voorzien van een tafel, stoelen en kookgelegenheid. Later op de avond genieten we van een adembenemende zonsondergang.
De volgende dag vervolgen we onze weg door weilanden waar pasgeboren pony’s liggen te luieren in de zon. Via een schitterend fietspad gaan we richting Joure.
9. Joure
In het centrum van Joure is een feest aan de gang. Vandaag is er VROEM, een festival met prachtige oldtimers, een gezellige braderie en swingende live-muziek. De zomer wordt hier al vroeg en goed ingeluid! En Joure staat er bekend om, want ook de Friese Ballonfeesten die eind juli plaatsvinden, zijn een begrip in de omgeving.
We gaan naar Museum Joure, waar stadsgids Max Buis al op ons staat te wachten. Tijdens het Jouster Kuierke vertelt hij de verhalen van de stad zó levendig, dat we het bijna voor ons zien.
Joure lag heel gunstig aan de handelsroute tussen Leeuwarden en Sneek, en ook werd er veel gehandeld met Balk en Heeg, waar we eerder al langs fietsten. Er kwamen veel boten door het dorp met turf, paling en boter. Koffiebrander Douwe Egberts maakte daar handig gebruik van. Hij bouwde de kruidenierswinkel van zijn ouders uit en verkocht via de handelsroute koffie, thee en tabak.
De kruidenierswinkel en het woonhuis zijn er nog steeds, daarin zit nu het museum. Daarachter is de ontvangstkamer, waar vroeger zakenpartners ontvangen werden en waar je nog altijd koffie kunt drinken, met een stukje Friese koek erbij. In het openluchtmuseum achter het hoofdgebouw staat de oude koffiefabriek, een drukkerij, een metaalwarenfabriek waar koper en zilver werden bewerkt en het geboortehuis van Douwe Egberts, dat hier steen voor steen naartoe is gehaald.
We beklimmen de Jouster toren, waar op de eerste verdieping de rechtbank zitting hield en waar ook een kleine gevangenis was. De bevolking was natuurlijk benieuwd naar het vonnis en stond tijdens de rechtszitting beneden aan de toren te wachten op de uitspraak. Die werd bekendgemaakt met behulp van 3 luiken. Ging het linkerluik open, dan was de verdachte vrijgesproken, de middelste betekende gevangenisstraf en de rechter de doodstraf. Het vonnis werd opgeschreven in het grote boek en om de inkt te laten drogen ging vervolgens het ‘zand erover’.
Vlakbij begon een paar eeuwen geleden de productie van de wereldberoemde Friese klok. Het waren gepersonaliseerde klokken. Zo werd, als je boer was, de wijzerplaat en/of de ruimte erboven voorzien van een schilderijtje met boerderij en koeien. Hier worden nog steeds klokken gemaakt en we nemen een kijkje in een klokkenmakerij.
Er zijn nog veel meer verhalen te vertellen over Joure, maar daarvoor moet je echt een keer zelf naar het museum en met het Jouster Kuierke mee. We stappen op de fiets, want Terherne wacht.
Onderweg naar Terherne passeren we een brug die de opvarenden zelf moeten bedienen. Het is even uitzoeken hoe het werkt, maar na wat advies van een inwoner lukt het. Even later fietsen we langs het Sneekermeer, waar druk gerecreëerd wordt. Op een dag als deze lijkt iedereen het zonnetje op te zoeken. Dan wel op de fiets, op een boot, op het terras of aan de waterkant met een koud drankje in de hand.
10. Terherne
Ook wij zoeken een zonovergoten terras op. Aan het water bij Schippershuis Terherne lunchen we met een overheerlijk pitabroodje met hummus, gegrilde groenten en geitenkaas.
Terherne wordt ook wel Kameleondorp genoemd, naar de boeken van Hotze de Roos. In het dorp Terherne is de Boerderij uit het boek te zien met het nagemaakte dorp Lenten. Met een praam vaar je van hieruit naar het avontuurlijke Kameleoneiland. Daar zijn allerlei activiteiten te doen zoals polsstokhoogspringen, roeien, zwemmen en ouderwetse spelletjes spelen.
Na de lunch fietsen we terug langs het Sneekermeer, richting het Zuiden. Aan en in het water is het een drukte van belang en ook op het fietspad is er genoeg volk, allemaal met een glimlach op het gezicht. We steken met de veerpontjes Woudfennen en Rufus het water over om in Langweer te komen.
11. Langweer
In Langweer aangekomen is het al laat en mijn fietsmaatje moest helaas alweer naar huis. Ik ben blij met mijn reservering voor het gezellige terras van Noflik by Zwigt & Bosma, want het zit helemaal vol met locals, badgasten en mensen die met een boot in de haven verblijven.
De laatste nacht in Zuidwest Friesland is een feestje, net zoals de rest van deze week een feestje was. Ik logeer in een super sfeervolle kamer bij B&B Langweer. De Bed&Breakfast zit in een grote omgebouwde boerderij die omringd wordt door bloemetjes. Na een heerlijke lange nachtrust word ik uitgerust wakker. In de schaduw van het boompje in de bloemrijke tuin staat een fantastisch ontbijt klaar: Verse broodjes, kaasjes en smeersels zoals mango met chiazaad in kokosmelk en omdat het zondag is, krijgen de gasten er wentelteefjes van suikerbrood met aardbeien bij. Dit is puur genieten!
Dan ga ik op pad met de VR Tour Langweer. Op verschillende plekken in het dorp wordt de app geactiveerd en krijg ik een verhaal te horen over de historie van de plek. Zoals de Langweerder Molen die een belangrijke functie had als polder- en roggemolen, en in de app zitten filmpjes van boeren die via het water hun vee van de boerderij naar het land brachten, dat meestal een eindje verderop lag. Het water was lange tijd de belangrijkste manier om mensen en dieren te vervoeren.
Ik fiets naar de haven van Langweer en kijk uit over het drukke strand en de Langwarder Wielen, waar veel mensen het ruime sop hebben gekozen. “Wat héérlijk” denk ik “Ik wil hier niet meer weg!”.
Wat is het Waterland van Friesland een fijne plek om te zijn, vooral met zulk mooi weer. Dan is er overal wat te beleven, zoals het Skûtsjesilen dat binnenkort plaatsvindt. “Maar ook in de winter is hier in Friesland veel te doen” zegt Heleen van B&B Langweer. “Dan zijn de toeristen naar huis en komen er vooral mensen uit de omgeving.”
Het is een bloedhete dag. Ik stap op de pedalen en rijd naar een steiger aan de Kûfurd, een waterpartij verderop. Daar is het wat minder druk en kun je in alle rust zwemmen. Het water blijft er bovendien lang ondiep, dus een eindje verderop staan mensen gewoon naast hun boot te tennissen in het water.
Na de verkoelende duik is het tijd voor de laatste 20 kilometer van de Elfdorpenroute. Ik fiets langs havens, stranden en attracties die ik links laat liggen want het wordt alweer laat, maar bij het uithangbord “Verse aardbeien met ijs” bij Restaurant De Zeven Wouden in Sloten ga ik overstag. Ik neem een korte pauze en stap dan op voor de laatste 5 kilometer van deze fietstocht. Zo komt het begin-, midden- en eindpunt vanzelf weer in zicht: Balk.
Routebeschrijving Elfdorpenroute
Bekijk de routebeschrijving en meer informatie over de Elfdorpenroute op de website van VVV Waterland van Friesland.
Je kunt deze schitterende fietsroute in principe op elk fietsknooppunt beginnen. Controleer altijd de vaartijden van de veerpontjes (Woudfennen en Rufus) voordat je van Terherne naar Langweer fietst. Als ze niet varen, dan kun je de route verlengen, een routebeschrijving staat op de website van VVV Waterland van Friesland.
Goed om te weten als je deze route met een scootmobiel wilt doen: Tijdens fietsdag 2, bij knooppunt 15 vlak voorbij Oudega, zit een fietstunneltje die niet toegankelijk is met een scootmobiel. In dat geval is het verstandig om vanuit knooppunt 31 naar knooppunt 12 te rijden en dan naar 14 (Greonterp).
Alle evenementen in Zuidwest-Friesland zijn te vinden in de Uitagenda.
Ons reisschema:
- Fietsdag 1: Van Balk, via Woudsend en Heeg naar Oudega
- Fietsdag 2: Van Oudega, via Makkum naar Koudum.
- Fietsdag 3: Van Koudum, via Oudemirdum (en Balk) naar Lemmer.
- Fietsdag 4: Van Lemmer, via Joure en Terherne naar Langweer.
- Fietsdag 5 (of samenvoegen met 4): Van Langweer naar Balk (20 kilometer)
Bekijk ook andere mooie fietsroutes in Friesland: De Friese Zuiderzeeroute en mountainbiken op het Aekingerzand op De Nederlandse Toerist. Of ga op fietsvakantie in Nederland met het gezin.
Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met VVV Waterland van Friesland.
Georganiseerde fietsvakantie
Wil je op fietsvakantie, maar niet teveel tijd besteden aan het organiseren ervan? Specialisten hebben mooie fietsvakanties in Nederland en fietsvakanties in Europa voor je uitgestippeld. Bekijk deze prachtige fietsreizen en geniet van al het moois dat de diverse landen te bieden hebben!
Fietsvakanties met vroegboekkorting:
• Fietsvakanties in Nederland
• Fietsvakanties in het buitenland
Mirre
Laatste berichten van Mirre (toon alles)
- De Turfroute fietsen [231km] - 1 juli 2024
- Fietsroute Vlieland: Uitwaaien op het Wad - 29 mei 2024
- Fietsroute Maarssen langs kastelen [42km] - 20 mei 2024
